Tuğçe Öztürk Almaç / Avukat

Aile şirketi, yönetiminin tamamı ya da büyük çoğunluğunun aile üyelerinden oluştuğu şirket tiplerden biridir. Ekonomide aile şirketlerinin varlığı ve kurumsallığı en çok tartışılan konulardan birini oluşturmaktadır. Yakın zamanda yapılan istatistiki verilere göre Türkiye’de kurulan şirketlerin %90’ınını, KOBİ’lerin ise %99’unu aile şirketleri oluşturmaktadır. Aile şirketlerinin ortalama ömrü 25-30 yıl ve ikinci kuşağa geçebilenlerin oranı %30, üçüncü kuşağa geçenlerin %12, dördüncü kuşağa geçenlerin oranı ise %4. Bahsettiğimiz aile şirketlerinin milli gelire katkısı %75 yani bu şirketler ekonominin bel kemiği. Peki, neden aile şirketlerinde sürdürülebilirlik sorunu yaşıyoruz?

Ailenin içindeki güçlü duygusal bağlar ve yaşam boyu süren bağımlılık duyguları aile bireyleri arasında fazlaca duygu ve etkileşimi de beraberinde getirir. Ailedeki roller hem uyuşmazlık çözümünde hem de uyuşmazlığın ortaya çıkışında etkendir. Aile şirketlerindeki sorunlara genel olarak bakacak olursak;

Yönetim aile bireylerinden oluşmaktadır. Yönetimin kapalı olması profesyonellerin kullanılması ihtimalini dışlar ve ticari büyüme gerçekleşmeyebilir.

Şirket aile şirketi olması nedeniyle ailedeki yaşanan sorunlar otomatikman iş ilişkilerine etki eder. Büyük çoğunluğunda kuşak yatışması yaşanır. Genel olarak insan ilişkilerindeki, büyük kuşağın kendinden sonraki kuşağa yönelik bilgi ve tecrübe eksiliğinin olduğu görüşü hâkimdir.

Şirket, ortakların kasası olarak görülür. Şirketin aile anayasası, kurumsallaşma isteği, hedefi yoktur.

Şirketlerin sona ermesinde temel sebep olarak gösterilen pazar kaybı, yetersiz teknoloji, kalitesiz üretim, artan maliyetlere tahammülsüzlük, rekabet gücünün azalması; aile şirketlerinde aile bireylerinin geçinememesi, aile ilişkileri ile iş ilişkilerinin birbirine girmesi, yeni kuşağın şirket işlerinden kopuk olması, şirketin ortakların kasası olarak görülmesi ve ailedeki konuma göre şirketin kasa olarak kullanılması olarak yer değiştirir.

Hemen hemen her şirketin kurumsallaşmaya ihtiyacı vardır ve bununla birlikte aile şirketlerinde aile ve iş ilişkilerinin tanımı ve sınırı daha hassas olduğundan müzakere gibi profesyonel yöntemlerin denenmesi gerekir. Aile şirketlerinde uygulanacak müzakere sürecinin birçok pozitif faydası vardır. Şirket ortakları yani aile üyelerinin görev-sorumluluklar belirlenir ve şirket yönetimi duygusal kararlardan arındırılır. Aile anayasası oluşturulur, kaynakların kullanımı netleştirilir. Kuşak çatışması karşılıklı diyalog sayesinde sona erdirilir. Şirkete vizyon ve misyon kazandırılır. Aile üyeleri dışında profesyonellerin şirkette çalışması olgusu değerlendirilir. Şirkete değer katılır. Müzakere barışçıl ve stratejik bir yöntemdir. Aile şirketlerinde hem huzuru sağlar hem de kazancı artırır. Böylece 10 senede bir el değiştiren ya da iflas eden şirketleri konuşmak yerine ekonominin nasıl canlandığını daha sağlıklı şekilde değerlendirebiliriz.