Muharrem Yellice

Ferdinand Macellan ;İspanya’nın Ticaret ve sanayi şehri olan Sevilla’dan çıkarak dünyayı dolaşmak istedi. Dünyayı ekibi dolaşıp geldi. Kendisi sömürge yapmak ganimet almak için giriştiği bir çarpışmada öldü. Bu yolculuk kanlı macera dolu bir yolculuktu.  İsterseniz bu yolculuğu beraberce tekrar hatırlayalım.

10 Ağustos 1519’da beş gemilik filo 270 gönüllü denizciyle batı yönünde ilerleyerek Endonezya’nın batısındaki baharat adalarına ulaşmak için batı rotasını takip ederek yola çıktılar. Gayeleri zengin olmak kral ve kraliçeye sömürge toprakları kazandırarak devlet nişanı almaktı. 8 eylül 1522’de Sevilla’ya döndüklerinde 18 adamla tek gemileri vardı. Macellan aralarında yoktu. Bu gözü pek insanlar dünyanın etrafını dolaşmayı başarmışlardı. Bu ilginç gerçeğe ilgi duyarım. İsterseniz olaya özetle bakalım.

Tecrübeli Macellan Ümit Burnunu dolaşmadan Atlas Okyanusundan, Pasifik Okyanusuna geçilebileceğini hesap ediyor buna inanıyordu.  Ancak mensubu bulunduğu Portekiz kralı 11. Maeul’i ikna edememişti. Bunun üzerine Macellan rotasını Portekiz’in düşmanı olan İspanya’ya çevirdi. Sonradan Kutsal Roma İmparatoru Şarlken olarakta anılan İspanya kralı 1. Charles’e fikrini açtı. Kral teklifi uygun buldu. Macellan İspanyol vatandaşı oldu. Sefer için Sevilla da beş gemi inşa edildi. Stoklar depolandı. Sevilla Nehrinden gemiler denize indirildi.20 yıl önce  Kristof Kolomb’ta aynı hazırlığı yapmıştı. Gemi mürettebatının içine  İspanya ticaret odası başkanı kendi gayr-ı meşru çocuğu Juan de Cartena’yı yerleştirmişti.  Başkan Portekiz’le işbirliği yaparak bu keşifim başarılı olmasını istemiyordu. Portekiz kralı gemileri yakalatmak için eyleme geçti, gemide  gayrı-meşru velet isyanı körükledi. Yolculuğun başında geminin baş tayfasıyla, kamarotlardan birisiyle eş cinsel ilişkide yakalandı. Bunları Macellan boğarak denize attırdı. Yapılan durum değerlendirmesine gayr-ı meşru veled Macellan’ın emirlerine uymayacağını ilan etti. Gemide tam huzursuzluk baş gösterdi. Macellan gayr-ı meşru veledi tutuklayıp hapsetti. Fakat filoda gerilim arttı.

Filo Atlantik’i aşıp kasım ayı sonlarına doğru Güney Amerika kıyılarına ulaştı. Pasifiğe bir geçit ararken Santa Lucia körfezine vardıklarında yerlilerle karşılaşma dostane oldu. Kralın iradesine göre yerli kadınlarla ilişki olmayacak hiçbir şekilde şiddet uygulanmayacaktı. Daha sonraki günlerde bu kurallar çiğnendi. Burada yiyecek ikmali yapılarak güneye Patagonya kıyılarında bir koya şiddetli fırtınadan dolayı sığındılar. Erzakları yetersiz olduğundan burada erzak sınırlandırılmasının yönetimce alınması filoda hoşnutsuzluk yarattı.  Burası  ekvatorun güneyiydi neyse ki balık boldu. Korunaklı koyda kışı geçirmeye karar verdiler.

İspanyol ticaret odasının gayr-ı meşru oğlu Cartagena’ya tutuklu olmasına rağmen Victoria adlı gemide serbest dolaşma izni verilmişti. Bu gemide  bu velet isyancı fikirlerini yaymaya devam etti. Beş gemiden üçünün kaptanını ayartmıştı. Macellan  Cartagena’nın bulunduğu Victoria gemisine sadık adamlarını göndererek gemi kaptanını öldürttü . Cartagena teslim oldu. İsyan tüm gemilerde bastırıldı.  Kişi suçlu bulunup idam edildi. Cartegena hatırlı kişi olduğundan hapsedildi ölümden kurtuldu. Daha hâlâ büyük Okyanus’a açılan boğazı bulamışlardı. Nihayet bin bir macera ve zorluğa rağmen  28 kasım 1520’de Büyük Okyanus’a ulaşıldı. Büyük Okyanus engin ve sakindi.98 gün boyunca karaya ayak basmadan yol almışlardı.  C vitamini eksikliğinden iskorbüt hastalığı baş gösterdi. 29 kişi öldü. İnsanlık tarihinin en uzun yolunu katediyorlardı.

 Kara göründü. Burası Guam’dı. Halk böyle büyük gövdeli gemileri hiç görmemişlerdi. Geminin birisi İspanyaya geri kaçtığından dört gemiden bir filoydu. Gemilelere çıkan yerliler her şeyi yağmalamaya kalkınca, çatışma çıktı. Köy yakıldı 50 ev kül oldu.  7 kişi öldü. Yolculuk boyunca değer adalarda yerlilerle  iyi ilişkiler kuruldu.  Macellan’ın daha önceki seferlerden edindiği kölesi Enrigue bu ada halkının dilini biliyordu tercümanlık yaptı. Kendisi de oralıydı. Dünyayı dolaşarak yurduna gelmişti.

Macellan uğradığı yeni adalarda kan kardeşliği törenleri düzenleyerek insanları Hristiyan etmeğe ikna ediyordu. Cebudu adasında 2.200 Hristiyanlığa   geçirdiğini gemi yazıcısı Antonio Pigafetta not düşmüş.[1]

 Mactan adasının lideri Lapu-Lapu Hristiyanlığı kabul etmemişti. Macellan ada sakinlerine savaş ilan etti. 60 adamıyla adaya saldırdı. Arazi şartları Avrupalılar için uygun değildi. Zehirli oklarla Macellan ve Gemi kaptanı dostu ve birçok savaşçısı öldü.  Lapu-Lapu sömürgecilere karşı savası kazanan ilk  lider oldu. Bu gün dahi Filipinlerde meydanlarda heykeli olan  milli kahramandır.

Filoya yeni liderler seçildi .İki yıl önce Sevilla’dan yola çıkan filoda  115 adam üç gemi kalmıştı. Bu üç gemiyi yüzdürmek içim 115 adam yetmiyordu. Adalar güvenlikli olmasa da  adalardan alış veriş yaparak dönme hazırlığına giriştiler. Gemilerini karabiber ve baharatla doldurdular. İki gemi Ümit Burnunu geçerken Portekizliler tarafından  esir alındı mürettebatı öldürdü.

Viktoryia adlı ana gemi perişan ve su alır vaziyette 6 eylül 1522’de İspanyadaki  Sanlucar limanına ulaştı.  İki sonrada çıktığı noktaya Guadalguyir Nehri boyunca S Sevilla’ ya ulaştı. 18 mürettebat kalmıştı. Tek geminin taşıdığı baharat yolculuğun masrafını çıkarıp kâra geçmişti.

37.560 mil. 69.575km. yol katetmişlerdi. Tanrı’nın İncil’de yazdırdığı gibi dünyanın düz değil yuvarlak olduğu kilisenin gözüne sokulmuştu.  İncil efsaneleri yerle bir olmuştu. Tabiatın öfkesi insanın zalimliği tespit edilmişti. Sağ kalanlar evlerine zengin dönmeyi başarmışlardı. Gemi kaptanı Elcona şövalye ilan edildi. Kral tarafından ömür boyu maaşa bağlandı.

Bu Seyahat’in dini ve felsefi sonuçları olmuştur. İncil inancına göre dünya evrenin merkezidir. Bilinmeyen denizler aşılamaz bunlar Tanrının ötesindedir. Dünyanın yuvarlak olduğu felsefi kavramlar dışında ispatlandı. Hareket ve dönüş içinde bir kosmos olduğu görüldü.  Kilisenin çizdiği evren modeli çöktü. Kilisenin göksel katı çöktü. Orta Çağda  bilgi kutsal kitap veya Hristiyan yorumcularından öğrenilirdi.  Bu konuda Aristotales otoriteydi. Gözlem  ve deney önemsizdi.  Macellan’dan sonra bilgi gözlem ve deneye dayandırıldı. Pusula ve harita gibi araçlarla ölçülebilir  bir dünya ortaya çıktı. Bu keşifle düşünceye kapı aralandı. Bu kapıdan  önce Montaigne girdi. 1522’den 11 yıl sonra 1533 yılında dünyaya geldi. . Kendisine ne biliyorum sorusunu sordu. Modern özne fikrini ve kuşkuculuğu denemeler adlı kitabında geliştirdi. Mutlak dini bilgiye kuşku ile baktı. Macellan’ı ve gezginleri yeni bilgi getirdikleri için övdü. Avrupalı kibri sorguladı.  Farklı kültürleri övdü.  Ben fikrinden sıyrıldı. Montaigne’nin hemen arkasından , Bacon, Descartes Newton ve Jean Mesllier gibi  düşünürler ortaya çıktı. Şüphecilik fikri ve sorgulama gelişti. Dış dünyayı doğrudan bilme fikri güçlendi. İnsanın dış dünyayı gözlemlemesindeki önem ortaya çıktı.

Gözlemleyerek bilme, dinlerin kabul ettiği bir şey değildir.

Not : Bu yazı yazarın yakında yayımlanacak olan "Yeryüzü Adımlarım" adlı kitabının İspanya bölümde yer almaktadır.