Gürsel Kaya

Edebiyat Fakültesi yıllarımdan bu yana üzerimden etkisi hiçbir zaman geçmeyen ve zaman zaman dönüp dönüp baktığım şaheserler var.

Göktürk Yazıtları (Orhun Âbideleri), Mani, Kıpçak Metinleri, Dîvân-ı Lügat’it Türk, Atabet’ül Hakâyık, Kutadgu Bilig, Dede Korkud Hikâyeleri, Papamkara ve Kalyanamkara Hikâyesi, Kelile ve Dimne, Hz Mevlâna’nın Mesnevisi, Yunus Emre Divanı, İbni Haldun Mukaddimesi bunların başında gelir.

Her birini ayrı ayrı dört yıl boyunca okuyup inceleme fırsatı bulmuştum fakülte hayatım boyunca.

Elbette başta Türk Edebiyatı’nın her dönemi olmak üzere Arap, Fars, Fransız, İngiliz, Alman, Rus ve Dünya edebiyatının çeşitli örneklerini de okuyup inceleme fırsatı buldum..

Bugün sizlere sözünü edeceğim eser, Kutadgu Bilig..

Kendimi bildim bileli bu âbide eser, bir dil ve özellikle edebiyat şaheseri olarak Edebiyat Fakültelerinin Türkoloji ve Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri’nde okutulur, incelenir, öğretilir..

Mutluluk Veren Bilgi anlamına gelen Kutadgu Bilig, edebiyat, siyaset, devlet ve devlet yönetimi gibi birçok alanda Türk dünyasında önemli bir yere sahiptir..

11. Yüzyılda Balasagunlu Yusuf Has Hâcip tarafından Karahan hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmak üzere yazılmış, devlet yönetiminde adalet, hukuk, akıl ve bilginin önemine vurgu yapan Siyasetnâme türünde bir eserdir..

Aynı zamanda bir Nasihatnâme’dir.

Mesnevi şeklinde manzum olarak kaleme alınan eser, devletin ve devlet yöneticilerinin nasıl olması gerektiğini, bir devletin nasıl yönetilmesi gerektiğini anlatır..

Gelin eserden birkaç alıntı yapalım..

“Ey hükümdar, şu üç işe çok seçkin kimseleri ara ve bu işleri onlara ver.

Bunlardan biri kadıdır, halka faydalı olabilmesi için, onun çok temiz ve takva sahibi olması lâzımdır.

İkincisi hükümdara vekâlet edecek olan kimsedir, halkın huzur ve saadetle yaşaması için, bunun dürüst ve güvenilir bir kimse olması şarttır.

Üçüncüsü vezirdir, bunun çok seçkin bir kimse olması lâzımdır, halka ne gelirse ondan gelir.”

“Tebeanın senin üzerinde üç hakkı vardır, bu hakları öde ve onları zorluğa düşürme.

Bunlardan biri, memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru, ey bilgili insan. (Paranın değerini korumaktan bahsediyor.)

İkincisi, halkı âdil kanunlar ile idare et, birinin diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru.

Üçüncüsü, bütün yolları emin tut, yol kesici ve haydutların hepsini ortadan kaldır.”

“Ey kanun yapan, iyi kanun koy; kötü kanun yapan kimse, daha hayattayken ölmüş demektir.”

“Ey hükümdar, bu saltanatın uzun sürmesini istersen, adaletle iş gör, buna gayret et, hiçbir zaman zulüm etme.”

“Bu dünya ve devlet seni aldatmasın, bütün işlerde dâima doğruluğu göz önünde bulundur.”

“Ey hükümdar, ölüm henüz yaklaşmadan, uyan, bilgini kullan, işini tanzim et. Sen halkı belâdan zulümden koru, iyilik yap, elinle ve dilinle onu sevindir.”

Adalet, eşitlik, liyakât, dürüstlük, halkın mutluluğu, çalışkanlık, sabır, sebat, hak, hukuk, akıl, öngörü ve bilgi sahibi olmanın önemi gibi devlet yöneticilerinde olması gereken özellikleri alegorik (sembollere dayanarak) bir şekilde anlatan ve 6645 beyitten oluşan eser, tam anlamıyla bir siyaset kitabıdır..

Böyle önemli bir eser ne yazık ki yüzyıllardır siyaset tarihimizde ve siyaset okullarında gerektiği gibi yerini alamamıştır.

Oysa siyaset bilimin, siyaset ve hukuk okullarının, hattâ İlahiyat Fakülteleri’nin, ülkemiz siyasetçilerinin ve devlet yöneticilerimizin bu eserden öğrenmesi gereken çok şeyler var..

Sâdece bu mu?

Bakın 14. yüzyılda İbn-i Haldun’un devleti ve devlet anlayışını anlattığı ve bir siyasetnâme özelliği taşıyan Mukaddime’sini de günümüz siyaset ve hukuk okullarında göremezsiniz..

Elbette edebî değeri olan eserler bunlar. Ama ülkemiz siyaset tarih ve felsefesinde yer almamış olmaları ne kadar manidar değil mi?

Önemli bu iki eseri siyaset eseri olarak görmezden gelen ülkemiz siyaseti; devlet yönetiminde ahlâkı, erdemi, aklı, bilgiyi ve liyakâti ön plânda tutan Antik Yunan filozofları Sokrates’i, Platon’u ve Aristoteles’i de görmezden gelmiş; ne yazık ki Niccolo Machiavelli’nin 1513’te yazdığı ve 1532’de basılan Prens adlı eserini kendisine rehber edinmiştir..

Floransalı bir İtalyan politikacı, yazar ve devlet adamı olan Niccolo Machiavelli’nin (1469-1527) fikirlerinin temel alındığı, siyasette ve devlet yönetiminde başarıya ve amaca ulaşmak için her yolun mübah olduğu temeline dayanan Makyavelizm ve Makyavelist siyaset anlayışı Türkiye siyasetini derinden etkilemiş, hattâ esir almıştır..

Daha da açacak olursak; kendi çıkarları için başkalarını manipüle etme ve sömürme, oportünist yaklaşım, ahlâka ve dürüstlüğe saygısızlık, kibir ve bencillik, sevgisizlik, duygu ve vicdan eksikliği, şahsi menfaate aşırı düşkünlük, kazanma hırsıyla her şeyi göze alma ya da her şeyi gözden çıkarma şeklinde ifadesini bulan tam bir Makyavelist sisteme oturmuştur Türkiye siyaseti..

Bizim toplum yapımıza, gelenek görenek ve ahlâk anlayışımıza uymayan bu Makyavelist sistemden bir an önce kurtulup kendi özümüze ve öz değerlerimize dönmeliyiz..

Siyasetteki bu anomi, gün geçtikçe toplumsal katmanları da sarıp sarmalamakta ve ahlâki değerlerin çöküşü, tehlikeli boyutlara varmaktadır..

Bu anlamda Kutadgu Bilig, siyasetçilerimizin ve devlet yöneticilerimizin önünde her an olması ve yararlanması gereken bir kaynak eserdir.

Bununla birlikte, yalnızca Edebiyat Fakültelerinde değil, siyaset ve hukuk okullarında, hattâ İlahiyat Fakültelerinde bile okutulması gereken önemli bir eserdir.

İnsanı bilimin ışığında iyi eğitemediğimiz, akıllı ve bilgili, ahlâklı ve faziletli, adaletli ve liyakâtli, öngörü sahibi yöneticiler yetiştiremediğimiz sürece halkın huzur ve mutluluğundan söz etmek mümkün olmayacaktır. Vesselam…