Binali Efe / KONUK YAZAR

Dersim, Anadolu toprakları üzerinde yaşanmış olan tüm medeniyetlerin beşiğidir...

Bölgede birçok uygarlıklar geldi ve geçti. Dersim coğrafyasında yaşayanlar o günün koşulları içinde kendilerine özgü isimler kullandılar.

Dersim bölgesine ilk yerleşimin M.Ö 6 binlere kadar uzandığı biliniyor.

Bunlardan en ünlüleri; Huriler, Asurlar, Hititler, Akatlar, Urartular, Persler. Romalılar, Araplar, Bizanslılar, Selçuklular, Moğollar, Akkoyunlular, Osmanlılar gibi birçok medeniyetlerin doğuş yeridir…

Ne demişti ünlü şairimiz Ahmet Arif“

Beşikler vermişim Nuh'a
Salıncaklar, hamaklar,
Havva Ana'n dünkü çocuk sayılır”.

Dersim adı köken olarak Farsçadan gelmektedir. “Der” (Kapı) “sim” (gümüş) sözcüklerden oluşan Gümüş Kapı demektir. Kimi araştırmacılara göre de; Zaza dilinde “ dar” (ağaç) “sim” (gümüş) “Gümüşağaç” demektir. Zira 1056 yılından beri bu güne kadar aralıksız Dersim’de yaşayan Alevi Zaza ve Türklerin yaşadığını düşünürsek akla gelen en uygun isimdir.

Dersimliler nereden geldiler?

Dersim’de yaşayan Alevi Zazaların kökeni Hazar Denizi’nin güney batısında Deylem / Daylam bölgesinde, Pers öncesi halklardan bir topluluktur. İran’daki

Büveyhoğulları Devleti’ni (Dimiliki)  (932-1056) bunların kurduğu biliniyor.
Bu halk 13’üncü yüzyılda Moğol istilasından kaçarak Anadolu’ya geldiler. Anadolu’da yaşadıkları bu bölgeye Dersim adını verdiler.

Dersimliler İran’ın Horasan Eyaleti’nde Deylaman bölgesi’nde yaşayanların akrabalarıdır. 

963 yıl önce Horasan’dan Anadolu’ya göç edip Dersime yerleşen Zazalarla

Horasan’da yaşayan Zazalarla kıyaslayacak olursak; konuşma, türkü söyleme, inanç, yaşam tarzı konusunda aynı olduklarını “Dersim’de Kökler” adlı kitabın yazarı Ali Kara’nın araştırmasına göre;  Kadın-erkek eşitliğini; kadınların başlarını kapatmadığını, isimlerin doğa adları olduğunu, “Cem”leri buğün Anadolu Alevilerin yapmış oldukları ibadetin aynısı olduğunu, şu an bir milyon İranlının ana dili Zaza’ca konuştuğunu, ayrıca Şamanizm’in, Zerdüştlüğün hala yaşatıldığını yazıyor.

Osmanlı 1884 yılında; Doğusunda Bingöl, batısında Malatya, kuzeyinde Erzincan, kuzey doğusunda Erzurum, güneyinde Elâzığ olmak özere “DERSİM SANCAĞI” kurmuştur. Yukarıda görüldüğü gibi Dersim tanımlaması Tunceli ilini değil, Tunceli’nin bulunduğu bölgeyi tanımlamaktadır.

Cumhuriyet dönemi:

Anadolu’da yaşayan Zaza Aleviler, Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal’in yanında yer aldı.
Sivas ve Erzurum kongrelerinde 250 Zaza gönüllü koruyuculuk yaptı.

Dersimlilerin Atatürk sevgisinin iki nedeni vardır:
Birincisi, Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim’le Alevilere başlayan zulümlerden kurtulmaları ve Cumhuriyet’le özgürleşeceklerini düşündükleri için.

İkincisi Aleviler Atatürk’ün Alevi olduğunu düşünüyordu. Kimi Alevi’ye göre ise Atatürk “mehdi” idi.

Aslında Alevilerin Piri Hacı Bektaş Veli derki “Alevi Sülbümden (belimden) gelen değil, yolumdan gidendir” Yani Atatürk’ün Alevi olması veya olmamasından ziyade, Alevi gibi düşünen, yaşayan ilme ve irfana inanan, çağdaş ve medeni olan herkes Alevidir demek istiyor.

Gelelim Cumhuriyet dönemine:
Dersim 1923’te ilçe yapılarak Elazığ’a bağlandı.
Ancak…
25 Aralık 1935’te, 3195 sayılı, 2884 no’lu kanunla “Tunceli” adıyla il yapıldı.