MUHARREM YELLİCE / KONUK YAZAR

Felsefenin doğum yeri çoğu kitapta tek cümleyle geçer: “MÖ 6. yüzyılda Yunanistan’ın İyonya kıyılarında Thales’le başladı.” Bu, yüzyıllardır tekrar edilen yerleşik anlatıdır. Oysa son yıllarda bazı araştırmacılar bu çerçeveyi sarsan yeni sorular soruyor: Ya felsefe yalnızca Yunan’a özgü değilse, doğunun ve bozkırın bilgeliği de başlangıç halkalarını oluşturuyorsa?

Bu alternatif bakışı en çok savunanlardan biri Amerikalı tarihçi Christopher I. Beckwith. Ona göre felsefî düşünce, aynı dönemde ya da daha önce, Orta Asya’dan Çin’e uzanan geniş coğrafyada da filizlenmişti. Beckwith’in dikkat çektiği dört isimden üçü özellikle önemli: Saka bilgesi Anacharsis, Hintli Buda ve Çinli Laozi. Bu üç bilgede şüpheçi yani septik.Kurumlaşmış inançlara şüphe ile bakıyorlar.Din koyucuyucu Saka düşünürü Zerdüşt Mutlak iyilik ve mutlak yaratanın Ahura Mazda adını verdiği Güneş.Bu mutlak güce Çoban Yıldız’ı diyen Zerdüştler de vardır. Zerdüşt’e göre; ateşten hava,havadan su, sudan Toprak, topraktan dünyada var olan her şey var olmuştur. Milet felsefesi bu dört unsur üzerine inşa edilmiştir. Bu unsurlar Perslerin Anadolu’yu işgaliyle Ege’ye intikal etmiştir.
Öyleyse Felsefi düşünüşün temeli doğudur.(1)

Antik kaynaklar, MÖ 6. yüzyılda Karadeniz’in kuzeyindeki İskit bozkırlarından Atina’ya gelen Anacharsis’ten söz eder. Yunanlılar ona “barbar bilge” der. Anacharsis’in sade yaşam, ölçülülük ve adalet üzerine sözleri Atina’da yankı bulur. Solon’la dostluğu, farklı kültürlerin düşünce alışverişinin eski bir örneğidir.V. yüzyılda Egeli Anagsagoras Atina’ya gitti Perikles’e sığındı Atina da ders Verdi. Yunan felsefeyi bu iki filozoftan öğrendi. Anacharsis, bugün pek az anılsa da onun hikâyesi, felsefî sorgulamanın sadece Yunandan çıkmadığını hata felsefenin temelinin Sakalardan neşet ettiğini
hatırlatır.

Yaklaşık aynı çağlarda Çin’de Laotzu, Tao Te Ching’i kaleme alır. “Tao” yani evrenin kendi akışı; “Wu- wei” yani zorlama olmadan uyum sağlama ilkesi, insanı doğanın ritmine davet eder. Yunan’daki doğa felsefesiyle uzak akrabalık gösteren bu kavramlar, varlık, düzen ve etik üzerine derin bir sezgi sunar. (2)

Kaldı ki Ege felsefesi doğa felsefesidir ve Yunanla ilgisi yoktur.Millet Grekceyi resmi dil kabul eden Anadolu halkıdır. C. Beckwith bu konuda yanılıyor. Beckwith’in özellikle üzerinde durduğu üçüncü figür Buda’dır. Budha varoluşsal felsefenin temelini atar gibidir.

Yaşamın acı dolu döngüsünü fark eden Siddharta Gautama, arzunun kaynağını çözmeye çalışır, zihnin yanılsamalarını inceler. Bu arayış sadece dini değil, epistemolojik bir karakter de taşır. Beckwith’e göre, İskender sonrası Asya seferlerine katılan düşünürlerin (örneğin Pyrrho) Hindistan’da Budist (1) (Muharrem Yellice. Mitolojiden Felsefeye. Kaynak Yayınları.sf..27.İstanbul.2024) (2) (Christopher I. Beckwith İskitler.Kronik.sf.302.İstanbul.2024) fikirlerle karşılaşması Yunan kuşkuculuğunu etkilemiş olabilir. (3)

Pyrrho Aristo ile beraber İskenderle Hindistan seferine katılmıştır. Christopher Beckwith , Anacharsis, Zerdüşt, Budha,Laotzu’yu dünyanın ilk dört filozofu sayıyor. Mehmet Bayraktar; Yunanistan da Saka Türk’ü Üç Filozof adlı eserinde,Toharis,Anacharsis,Ammonius Sakkas adlı Saka filozofları hakkında kapsamlı bilgi verir.

Yunan merkezli felsefi algı bir yutturmaca gibi geliyor. Yunan felsefesi, ege ve doğu merkezli teorik fizik bakışlı felsefeyi, idea kavramıyla kirletmiştir. Felsefe Tarihine çok merkezli bakmanın gereğine inanıyorum. Bu bakış, Yunan felsefesinin değerini küçültmez; ama kökeni tek çizgiye indirgememek gerektiğini söyler. Martın Bernal’ın “Kara Athane” (4) kitabı gibi bazı çalışmalar da Yunan düşüncesinin Fenike, İran, İskit ve Mısır’dan beslenen yönlerini gösteriyor . Martın Bernal, bu eserine Avrupa merkezli felsefi bakışa güçlü darbeler indiriyor. Düşünce tarihinin tek bir kıyıdan değil, birçok kıyıdan doğduğunu kabul etmek ufkumuzu genişletir. Bu bakış ilmi bir bakıştır.

1 Muharrem Yellice. Mitolojiden Felsefeye. Kaynak Yayınları.sf.27 .İstanbul.2024
2 Christopher I. Beckwith İskitler. Kronik.sf.302. İstanbul.2024.
3 Aynı eser.sf.305.
4 Martın Bernal’ın “Kara Athane. Kaynak Yayınları. İstanbul .2017